Μιλούσα με ένα φίλο για τις περιβόητες καλές προθέσεις, στην πολιτική και στην Κοινωνία. Γενικά για την Ηθική των Συστημάτων. Ποιος κρατάει για τον εαυτό του όχι το αλάθητο, αλλά το Δίκαιο και το Καλό;; Πώς ορίζεται ένας "καλός άνθρωπος" σε μια καλή ή κακή κοινωνία; Σε ένα καλό ή κακό οικονομικό σύστημα;; Ποια είναι η θέση της Δικαιοσύνης;; Η Αρχαιότητα έδωσε θέσεις, κρίθηκαν στο χρόνο, μίλησε με φιλοσόφους, Έλληνες και άλλους, είπε για dura lex sed lex. Είναι δίκαιο ζήτημα ή ζήτημα δικαίου μια τιμωρία σε θέματα ηθικής;; Φαίνεται ότι και η Ηθική "ξεχειλώνεται" ή "μαζεύεται" αναλόγως των κρατούντων την εξουσία. Κατά βάση η εκάστοτε εξουσία (θρησκευτική, πολιτική, πολιτιστική) ήταν και θα είναι συντηρητική, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.
Άνθρωποι πολύ πιο διανοούμενοι από μένα τα έχουν πει, τα έχουν γράψει, τα έχουν δώσει στο κοινό να τα επεξεργαστεί. Αποτέλεσμα εγώ δεν είδα πάντως. Που σημαίνει ότι ναι μεν τα κατανοεί η ανθρωπότητα (μάλλον!) αλλά δεν τα επιλέγει, δεν τα προωθεί.
Ποια είναι αυτά τα πράγματα;; Οι απαντήσεις στα προαναφερθέντα ερωτήματα δεν είναι απλές και γι'αυτό απαιτούν έντονα ασκούμενη φαιά ουσία. Ακριβώς επειδή έχουν ουσία! Ο "καλός" και "κακός" κρίνεται πιθανώς στο αποτέλεσμα. Μαθημένοι με το "σκοπό που αγιάζει τα μέσα", στραφήκαμε σαν πολιτισμός στο "ΣΚΟΠΟ", που τον ορίζουμε όπως μας αρέσει. Προσωπική ευδαιμονία, δική μου και του στενού μου περίγυρου, ανάπτυξη μιας εθνικής ή ηπειρωτικής οικονομίας, κατοχή περιουσίας/ύλης/γης, ισχύς μέσω όπλων, ενεργειακή αυτονομία με παραδοσιακούς τρόπους ή με εναλλακτικές μορφές, διαχείριση και χειραγώγηση των μαζών μέσω διαφόρων θεμιτών ή αθέμιτων μέσων.
Ο σκοπός καθορίζει πλέον τον καλό και τον κακό. Η μνήμη δεν μπορεί να συγκρατεί αιωνίως τις διαδικασίες, το πώς φτάσαμε εκεί (ή εδώ). Θα θυμάται, γιατί μπορεί να το συγκρατήσει, το σκορ. "Πώς, γιατί, κτλ," δεν μπορούν να βοηθήσουν." Έπρεπε, δεν έπρεπε", επίσης δεν βοηθούν. Δυστυχώς για μας, αυτή είναι η κατάσταση. Λίγοι ασχολούνται με τη Μέθοδο ή τον Τρόπο, όλοι αναγνωρίζουν ότι το Αποτέλεσμα μετράει.
Κάπως έτσι κρίνονται και οι καλές προθέσεις. Δια του αποτελέσματος. Και για να μη μακρηγορώ (πάλι!), θέλω να θυμίσω σε όσους δεν τα ξέρουν ή δεν τα έχουν δει, δύο μεγάλα έργα, και τα δύο θεατρικά (το ένα θεατροποιημένο έργο στο σινεμά).
Το ένα είναι ο "Καλός άνθρωπος του Σετσουάν" του Μπρεχτ (ή καλή γυναίκα του Σετσουάν). Το πρωτόδα από την Πειραματική Σκηνή της Τέχνης, συνταρακτική παράσταση (πάνε και οι εποχές του θεάτρου "Αμαλία"). Δε λέω τίποτα άλλο, ο καθένας μπορεί να διαβάσει την υπόθεση, παλιό κλασικό έργο, κοινωνικοί προβληματισμοί του 20ου αιώνα μεν, διαχρονικοί μάλλον δε. Απλά ψάξτε το!
Πολλά χρόνια μετά, ένας Δανός σκηνοθέτης μερικώς εμπνευσμένος από τον Μπρεχτ, έφτιαξε το Dogville, το παραδέχεται και ο ίδιος ο Lars von Trier σε συνέντευξη σε εφημερίδα (εδώ). Δυνατές οι ερμηνείες, ανθρώπινες, με τη Θεία Δίκη πάντα στο τέλος να δικαιώνεται.
Η φύση των ανθρώπων θέλει να δυναστεύει ή να δυναστεύεται. Some of them want to abuse you, some of them want to be abused. Κι αυτό δυαδικό είναι. Το ενδιάμεσο δύσκολο, αφύσικο. Ή Θύμα ή Θύτης. Βέβαια η φύση δείχνει τους δρόμους αλλιώς κι αλλιώς εμείς τους ερμηνεύουμε. Υπάρχουν ζώα που είναι ταυτόχρονα θύτες και θύματα, κυνηγοί κάποιων και θηράματα κάποιων άλλων ζώων. Εμείς το λέμε τροφική αλυσίδα, τα ζώα δεν ξέρω πώς το ορίζουν. Φυσικά υπάρχουν οι κορυφές, που φοβόντουσαν μόνο το φυσικό θάνατο, χωρίς κανέναν φυσικό εχθρό (μέχρι που εμφανίστηκε ο άνθρωπος), όπως υπάρχουν και οι "πάτοι", τους τρώνε όλοι, δεν τρων κανέναν, άντε καλά και τα φυτά έχουν ψυχή! Όπως δεν υπάρχει κάτι ανήθικο, να τρως για να φας, για να υπάρξεις, να συνεχίσεις να είσαι, άρα στερείς από κάποιον άλλο άτυχο το δικαίωμα αυτό, ταυτόχρονα αναγνωρίζει κάποιος το μεγαλείο στην Ισορροπία της Εξίσωσης. Τρως τον άτυχο, την γλυτώνουν όλοι οι υπόλοιποι. Η περιβόητη λογική της Θυσίας. Οι δικοί μας, με τον ανθρωπομορφισμό των θεών ή τη ζωοποίηση των ανθρώπων, αν θέλετε, τα είχαν δει και αναπτύξει. Ο Μίνωας με το Μινώταυρο και τις θυσίες των νέων, για να γλυτώνουν οι άλλοι, η θυσία και οι βωμοί διαφόρων ζώων (δεν μιλάνε για ανθρώπους, περίμεναν τους Ίνκας και τους Μάγια φαίνεται) και διάφορα άλλα. Η καλή πρόθεση είναι η αφετηρία, ο σκοπός το τέρμα. Αν έπιαναν τα μάγια και τα ξόρκια, και άλλαζε ο άνεμος και ξεκινούσαν τα πλοία για την Τροία, χαλάλι η θυσία της Ιφιγένειας. Δεν υπάρχει καλό, εάν δεν είναι προς το συμφέρον αυτού που το κρίνει. Άρα η κρίση παίζει το ρόλο. Και ποιος μπαίνει κριτής, ποιος αξιολογεί, ποιος θα αθωώσει ή θα καταδικάσει, ποιος θα επιβραβεύσει ή θα αποδοκιμάσει;;; Η ανώτερη δύναμη, η εκπροσώπηση επί της Γης, η Κοσμική εξουσία, οι Κυβερνήσεις και τα παρακλάδια της, δικαστές, άρχοντες, πνευματικοί;;;;;;
Έλα μου ντε! Πάντως όχι μια απρόσωπη μάζα, ένας συρφετός ακαθόριστων σκέψεων, που άγονται και φέρονται, που επηρεάζονται κατά το δοκούν. Εδώ απαιτείται ένας καθαρός ορθολογισμός, στα όρια του δογματισμού, της Απόλυτης Πίστης, εξ'ου και το "συντηρητικό" της υπόθεσης, που λέγαμε προηγούμενα. Κάποιος κρίνεται καλός, κακός, χρήσιμος, άχρηστος, αθώος, ένοχος, ανάλογα με διάφορα χαρακτηριστικά τόσο των Κριτών, των Ιστορικών του μέλλοντος, που λένε, αλλά και της ίδιας της Κοινωνίας, του μέσου όρου των πολιτών της, του στατιστικού δείγματος που θεώρησε η Μεθοδολογία (Μμμ, να 'τη πάλι η Μέθοδος και τα ερευνητικά τερτίπια) ως αξιόπιστο και αντιπροσωπευτικό. Τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας προσωπικότητας, μια Φοβική συμπεριφορά, μια Νευρική ή και Βίαιη συμπεριφορά, μια Απαθής/Άνευρη/Υποχόνδρια παθολογία, μπορούν να δικαιολογηθούν ή όχι. Αν δηλώσεις τρελός/παράφρων/ψυχοπαθητικός σε μια δίκη, απαλλάσσεσαι (βλ. Μπρέιβικ), αν δηλώσεις άγνοια/αβλεψία/ανοησία (βλ.Γεωργάκης), θα έχεις ελαφρυντικά. "Δεν ήξερε το παιδί, χαζό ήταν, δεν κατάλαβε τους κινδύνους για τη χώρα". Κακός όμως ήταν;; Ανήθικος ήταν;; Το ότι έβλαψε η όχι κάποιος το γενικό σύνολο, πότε κρίνεται;; Στο άμεσο ή στο απώτερο μέλλον και πότε είναι τελικά αυτό;; Πόσο να περιμένουμε τα αποτελέσματα μιας πράξης για να την κρίνουμε ως αποτυχημένη;;;
Εδώ αφήσαμε μια 40ετία τους ίδιους κι απαράλλαχτους να καταστρέψουν μια χώρα, τους ψηφίζαμε και μας χάιδευαν τα αυτιά (και τις τσέπες), χωρίς ακόμα να μπορούμε να κάνουμε αποτίμηση, χωρίς να διαννοούμαστε καν να τους διώξουμε, όχι να τους τιμωρήσουμε δια του αποτελέσματος. Επομένως μάλλον οι ανήθικοι είμαστε εμείς, οι Κριτές και όχι αυτοί. Αν κάποιος έρθει τώρα και ζητήσει περιθώριο χρόνου π.χ. 5 χρόνια (το περιβόητο πενταετές) για να δει αποτελέσματα η ελληνική κοινωνία, θα τον πάρουν (και αυτόν) με πέτρες, γιαούρτια και άλλα συναφή. Η υπομονή δεν υπάρχει, αλλά υπάρχει η Ανοχή και η Συνενοχή. Κρίνω (και ψηφίζω) ως Καλό, εκείνον που κάναμε μαζί μπίζνες, κρίνω και ανέχομαι εκείνον, γιατί φοβάμαι κάποιον άλλον. Δύσκολα ξεμπερδεύει έτσι το κουβάρι, θέλει αρετή και τόλμη μαζί, που λέει και το γνωστό ποιητικό. Η αρετή είναι θεϊκό, θεϊκότατο χαρακτηριστικό, δυστυχώς όμως λείπει, δε μας βρίσκεται ούτε για δείγμα. Η τόλμη πάλι, περισσεύει, η τζάμπα μαγκιά ξεχειλίζει, οπότε όπως και ο Σουι-Τα, το alter ego της καλής γυναικούλας του Μπρεχτ, λεονταρίζει για να καλύψει το κενό της αρετής, της ηθικής, αφού αυτή και δεν απέδιδε, δεν τον βόλευε, αλλά και τον έβαζε σε μπελάδες.
Κακοί ντυθήκανε καλοί και πιάσαν εξουσίες, και υπερωρία πέσανε στις αγιοαμαρτίες
Λύκοι ντυθήκανε αρνιά, κάνουν πως μπεμπενίζουν, και όσοι τους είχαν για ψητά, στον Άδη αρμενίζουν
(Ρασούλης) http://youtu.be/XCwzr96XPjs
Αυτοί που ξεγελάστηκαν, φταίγανε κατ'ουσίαν.
Άνθρωποι πολύ πιο διανοούμενοι από μένα τα έχουν πει, τα έχουν γράψει, τα έχουν δώσει στο κοινό να τα επεξεργαστεί. Αποτέλεσμα εγώ δεν είδα πάντως. Που σημαίνει ότι ναι μεν τα κατανοεί η ανθρωπότητα (μάλλον!) αλλά δεν τα επιλέγει, δεν τα προωθεί.
Ποια είναι αυτά τα πράγματα;; Οι απαντήσεις στα προαναφερθέντα ερωτήματα δεν είναι απλές και γι'αυτό απαιτούν έντονα ασκούμενη φαιά ουσία. Ακριβώς επειδή έχουν ουσία! Ο "καλός" και "κακός" κρίνεται πιθανώς στο αποτέλεσμα. Μαθημένοι με το "σκοπό που αγιάζει τα μέσα", στραφήκαμε σαν πολιτισμός στο "ΣΚΟΠΟ", που τον ορίζουμε όπως μας αρέσει. Προσωπική ευδαιμονία, δική μου και του στενού μου περίγυρου, ανάπτυξη μιας εθνικής ή ηπειρωτικής οικονομίας, κατοχή περιουσίας/ύλης/γης, ισχύς μέσω όπλων, ενεργειακή αυτονομία με παραδοσιακούς τρόπους ή με εναλλακτικές μορφές, διαχείριση και χειραγώγηση των μαζών μέσω διαφόρων θεμιτών ή αθέμιτων μέσων.
Ο σκοπός καθορίζει πλέον τον καλό και τον κακό. Η μνήμη δεν μπορεί να συγκρατεί αιωνίως τις διαδικασίες, το πώς φτάσαμε εκεί (ή εδώ). Θα θυμάται, γιατί μπορεί να το συγκρατήσει, το σκορ. "Πώς, γιατί, κτλ," δεν μπορούν να βοηθήσουν." Έπρεπε, δεν έπρεπε", επίσης δεν βοηθούν. Δυστυχώς για μας, αυτή είναι η κατάσταση. Λίγοι ασχολούνται με τη Μέθοδο ή τον Τρόπο, όλοι αναγνωρίζουν ότι το Αποτέλεσμα μετράει.
Κάπως έτσι κρίνονται και οι καλές προθέσεις. Δια του αποτελέσματος. Και για να μη μακρηγορώ (πάλι!), θέλω να θυμίσω σε όσους δεν τα ξέρουν ή δεν τα έχουν δει, δύο μεγάλα έργα, και τα δύο θεατρικά (το ένα θεατροποιημένο έργο στο σινεμά).
Το ένα είναι ο "Καλός άνθρωπος του Σετσουάν" του Μπρεχτ (ή καλή γυναίκα του Σετσουάν). Το πρωτόδα από την Πειραματική Σκηνή της Τέχνης, συνταρακτική παράσταση (πάνε και οι εποχές του θεάτρου "Αμαλία"). Δε λέω τίποτα άλλο, ο καθένας μπορεί να διαβάσει την υπόθεση, παλιό κλασικό έργο, κοινωνικοί προβληματισμοί του 20ου αιώνα μεν, διαχρονικοί μάλλον δε. Απλά ψάξτε το!Πολλά χρόνια μετά, ένας Δανός σκηνοθέτης μερικώς εμπνευσμένος από τον Μπρεχτ, έφτιαξε το Dogville, το παραδέχεται και ο ίδιος ο Lars von Trier σε συνέντευξη σε εφημερίδα (εδώ). Δυνατές οι ερμηνείες, ανθρώπινες, με τη Θεία Δίκη πάντα στο τέλος να δικαιώνεται.
Η φύση των ανθρώπων θέλει να δυναστεύει ή να δυναστεύεται. Some of them want to abuse you, some of them want to be abused. Κι αυτό δυαδικό είναι. Το ενδιάμεσο δύσκολο, αφύσικο. Ή Θύμα ή Θύτης. Βέβαια η φύση δείχνει τους δρόμους αλλιώς κι αλλιώς εμείς τους ερμηνεύουμε. Υπάρχουν ζώα που είναι ταυτόχρονα θύτες και θύματα, κυνηγοί κάποιων και θηράματα κάποιων άλλων ζώων. Εμείς το λέμε τροφική αλυσίδα, τα ζώα δεν ξέρω πώς το ορίζουν. Φυσικά υπάρχουν οι κορυφές, που φοβόντουσαν μόνο το φυσικό θάνατο, χωρίς κανέναν φυσικό εχθρό (μέχρι που εμφανίστηκε ο άνθρωπος), όπως υπάρχουν και οι "πάτοι", τους τρώνε όλοι, δεν τρων κανέναν, άντε καλά και τα φυτά έχουν ψυχή! Όπως δεν υπάρχει κάτι ανήθικο, να τρως για να φας, για να υπάρξεις, να συνεχίσεις να είσαι, άρα στερείς από κάποιον άλλο άτυχο το δικαίωμα αυτό, ταυτόχρονα αναγνωρίζει κάποιος το μεγαλείο στην Ισορροπία της Εξίσωσης. Τρως τον άτυχο, την γλυτώνουν όλοι οι υπόλοιποι. Η περιβόητη λογική της Θυσίας. Οι δικοί μας, με τον ανθρωπομορφισμό των θεών ή τη ζωοποίηση των ανθρώπων, αν θέλετε, τα είχαν δει και αναπτύξει. Ο Μίνωας με το Μινώταυρο και τις θυσίες των νέων, για να γλυτώνουν οι άλλοι, η θυσία και οι βωμοί διαφόρων ζώων (δεν μιλάνε για ανθρώπους, περίμεναν τους Ίνκας και τους Μάγια φαίνεται) και διάφορα άλλα. Η καλή πρόθεση είναι η αφετηρία, ο σκοπός το τέρμα. Αν έπιαναν τα μάγια και τα ξόρκια, και άλλαζε ο άνεμος και ξεκινούσαν τα πλοία για την Τροία, χαλάλι η θυσία της Ιφιγένειας. Δεν υπάρχει καλό, εάν δεν είναι προς το συμφέρον αυτού που το κρίνει. Άρα η κρίση παίζει το ρόλο. Και ποιος μπαίνει κριτής, ποιος αξιολογεί, ποιος θα αθωώσει ή θα καταδικάσει, ποιος θα επιβραβεύσει ή θα αποδοκιμάσει;;; Η ανώτερη δύναμη, η εκπροσώπηση επί της Γης, η Κοσμική εξουσία, οι Κυβερνήσεις και τα παρακλάδια της, δικαστές, άρχοντες, πνευματικοί;;;;;;
Έλα μου ντε! Πάντως όχι μια απρόσωπη μάζα, ένας συρφετός ακαθόριστων σκέψεων, που άγονται και φέρονται, που επηρεάζονται κατά το δοκούν. Εδώ απαιτείται ένας καθαρός ορθολογισμός, στα όρια του δογματισμού, της Απόλυτης Πίστης, εξ'ου και το "συντηρητικό" της υπόθεσης, που λέγαμε προηγούμενα. Κάποιος κρίνεται καλός, κακός, χρήσιμος, άχρηστος, αθώος, ένοχος, ανάλογα με διάφορα χαρακτηριστικά τόσο των Κριτών, των Ιστορικών του μέλλοντος, που λένε, αλλά και της ίδιας της Κοινωνίας, του μέσου όρου των πολιτών της, του στατιστικού δείγματος που θεώρησε η Μεθοδολογία (Μμμ, να 'τη πάλι η Μέθοδος και τα ερευνητικά τερτίπια) ως αξιόπιστο και αντιπροσωπευτικό. Τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας προσωπικότητας, μια Φοβική συμπεριφορά, μια Νευρική ή και Βίαιη συμπεριφορά, μια Απαθής/Άνευρη/Υποχόνδρια παθολογία, μπορούν να δικαιολογηθούν ή όχι. Αν δηλώσεις τρελός/παράφρων/ψυχοπαθητικός σε μια δίκη, απαλλάσσεσαι (βλ. Μπρέιβικ), αν δηλώσεις άγνοια/αβλεψία/ανοησία (βλ.Γεωργάκης), θα έχεις ελαφρυντικά. "Δεν ήξερε το παιδί, χαζό ήταν, δεν κατάλαβε τους κινδύνους για τη χώρα". Κακός όμως ήταν;; Ανήθικος ήταν;; Το ότι έβλαψε η όχι κάποιος το γενικό σύνολο, πότε κρίνεται;; Στο άμεσο ή στο απώτερο μέλλον και πότε είναι τελικά αυτό;; Πόσο να περιμένουμε τα αποτελέσματα μιας πράξης για να την κρίνουμε ως αποτυχημένη;;;
Εδώ αφήσαμε μια 40ετία τους ίδιους κι απαράλλαχτους να καταστρέψουν μια χώρα, τους ψηφίζαμε και μας χάιδευαν τα αυτιά (και τις τσέπες), χωρίς ακόμα να μπορούμε να κάνουμε αποτίμηση, χωρίς να διαννοούμαστε καν να τους διώξουμε, όχι να τους τιμωρήσουμε δια του αποτελέσματος. Επομένως μάλλον οι ανήθικοι είμαστε εμείς, οι Κριτές και όχι αυτοί. Αν κάποιος έρθει τώρα και ζητήσει περιθώριο χρόνου π.χ. 5 χρόνια (το περιβόητο πενταετές) για να δει αποτελέσματα η ελληνική κοινωνία, θα τον πάρουν (και αυτόν) με πέτρες, γιαούρτια και άλλα συναφή. Η υπομονή δεν υπάρχει, αλλά υπάρχει η Ανοχή και η Συνενοχή. Κρίνω (και ψηφίζω) ως Καλό, εκείνον που κάναμε μαζί μπίζνες, κρίνω και ανέχομαι εκείνον, γιατί φοβάμαι κάποιον άλλον. Δύσκολα ξεμπερδεύει έτσι το κουβάρι, θέλει αρετή και τόλμη μαζί, που λέει και το γνωστό ποιητικό. Η αρετή είναι θεϊκό, θεϊκότατο χαρακτηριστικό, δυστυχώς όμως λείπει, δε μας βρίσκεται ούτε για δείγμα. Η τόλμη πάλι, περισσεύει, η τζάμπα μαγκιά ξεχειλίζει, οπότε όπως και ο Σουι-Τα, το alter ego της καλής γυναικούλας του Μπρεχτ, λεονταρίζει για να καλύψει το κενό της αρετής, της ηθικής, αφού αυτή και δεν απέδιδε, δεν τον βόλευε, αλλά και τον έβαζε σε μπελάδες.
Κακοί ντυθήκανε καλοί και πιάσαν εξουσίες, και υπερωρία πέσανε στις αγιοαμαρτίες
Λύκοι ντυθήκανε αρνιά, κάνουν πως μπεμπενίζουν, και όσοι τους είχαν για ψητά, στον Άδη αρμενίζουν
(Ρασούλης) http://youtu.be/XCwzr96XPjs
Αυτοί που ξεγελάστηκαν, φταίγανε κατ'ουσίαν.
