Sapiens

 Διαβάζω το πρώτο και πολύ επιτυχημένο βιβλίο του Χαράρι, Sapiens, στα γερμανικά. Eine kurze Geschichte der Menschheit. Και δεν ξέρω πώς να τα γράψω εδώ, σε ποια γλώσσα! Ο ίδιος ο συγγραφέας εξηγεί το πρόβλημα της Βαβέλ, κατά το ιστορικό του μυαλό. 

Es war einmal der Mensch. Έτσι μεγαλώσαμε στην Ελλάδα, αρχές του 80, με λίγη έγχρωμη τηλεόραση, τη λεγόμενη "εκπαιδευτική τηλεόραση". Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ο άνθρωπος. Από τη μια τα θρησκευτικά στο σχολείο, ο Εσταυρωμένος να μας κοιτάζει πάνω από τον πίνακα, κι από την άλλη ο Δαρβίνος, ο Σάπιενς με τον Νεάντερταλ να κοιτάζονται και να ξύνουν το κεφάλι τους. 

Die erfundene Zeit, 5.000 10.000 , 80.000 Jahre v.u.Z, που λένε. Vor unserer Zeitrechnung. Εμείς λέγαμε προ Χριστού, αυτός μας καθόριζε, ο πατέρας του μας έφτιαξε, κάποιος του είπε, δε βάζεις ρε μεγάλε κάνα δείκτη, ξερωγω, ώρες/λεπτά/δεύτερα, να ξέρουμε πότε να πάμε για προσευχή, πότε να φάμε, κτλ? 

Κι έτσι έφτιαξαμαν το Χρόνο και τις Ώρες. Δεν είναι ο Ήλιος και η Σελήνη κυρίαρχοι, ο άνθρωπος απεφάσισε και διέταξε να γίνει...δύο και τέταρτο. Από τους προγόνους μας, απο το "ξημερώνει και βραδιάζει πάντα στον ίδιο το σκοπό", μέχρι τον τύπο με το Ρολεξ και το " άσε με, πήγε τέσσερις, θελω να κοιμηθώ " οι ρίμες και ομοιότητες είναι σαφώς ηθελημένες. 

Η ιστορία του ανθρώπου, η μικροσκοπική του παρουσία, η απειροελάχιστη στο χρόνο, εάν αυτός υπάρχει είναι ένα σενάριο επιστημονικής και υπαρκτής φαντασίας. Ο απροστάτευτος πίθηκος, σηκώθηκε όρθιος σκέφτηκε, έπραξε, νίκησε. Ήλθε, είδε και κατέστρεψε. 

Να είσαι δηλαδή ο Πανάγαθος και ο Υπερδημιουργος και να πρέπει να βλέπεις από πάνω τον κάθε μαλακα να σου γαμαει το δημιούργημα. "Εγώ τα σκέφτηκα όλα αυτά ρε, εγώ τα έκανα, κάτσε καλά ρε καραγκιόζη, που θα τα τιναξεις όλα στον αέρα!!" Πρέπει να είναι περίεργο, πράγματι. Είναι κι αυτή η ελεύθερη βούληση. "Ασ'τον, παιδί είναι, τι θα κάνει; Θα παίξει!' Θα λέει από μέσα του. 

Παιδάκι, ένα Heidelbergensis, erectus, habilis, floresiensis, Denisova. Στην ίδια γειτονιά, στον ίδιο πλανήτη πάνω. Μέχρι να συνεννοηθούν, είδαν κι αποειδαν,, έφαγε ο ένας τον άλλο, κυριολεκτικά, γάμησε ο ένας τον άλλο, επίσης στην κυριολεκτική μορφή, ήρθε και ομογενοποιήθηκε το γονιδίωμα κι έχουμε αυτό το εξαμβλωμα, απαύγασμα της Δημιουργίας , το ισοδύναμο του Θεού. 

Όταν σε έπλασε ο Θεός, πρέπει να είχε έμπνευση! Όσο διαβάζω το βιβλίο, στιγμιαία αντιλαμβάνομαι τη ματαιότητα του πειράματος Άνθρωπος, αρχικά χαίρομαι "το ξερα από την αρχή αυτό", μετά περιμένω κι αναρωτιέμαι "και γιατί είναι ακόμα εδώ; Γιατί δεν εξαφανίζεται το είδος; Πόσο πιο χαζοί ήταν οι δεινόσαυροι; "

Ένας ζωολόγος εννοείται θα σηκώσει το χέρι ✋ και θα πει: "κανένας δεινόσαυρος δεν εξαφανίστηκε ρε παπαρογκαβλε, ενσωματώθηκαν όπως μπόρεσαν, συνεχίζουν να υπάρχουν, η ενέργεια, το DNA είναι εδώ (ή εκεί, αν προτιμάτε!). Ο Χαράρι βέβαια δεν είναι ζωολόγος αλλά ιστορικός, καθηγητής, ο δασκαλακος ήταν λεβεντιά. Είπε να πει κι αυτός τα δεδομένα, να τα βάλει σε μια σειρά, να προσπαθήσει μια ερμηνεία. Όχι απαραίτητα για την εξήγηση, τη διευκρίνιση, αλλά για την αντιπαράθεση των στοιχείων, αυτών που έχουμε και θεωρούμε (ως τώρα) ως επιστημονικά δεδομένα. 

Μέσα στο βιβλίο, που πρέπει να είναι από τα πιο συναρπαστικά που έχω διαβάσει ποτέ κι από αυτά που ανοίξανε χαράδρες στα εγκεφαλικά μου λιβάδια, διάβασα για τις συνήθεις μας προκαταλήψεις, bias που λένε στο χωριό, "τι -ίσως να- είναι ο άνθρωπος", για την διανοητική του επανάσταση (cognitive), την αγροτοκτηνοτροφική επανάσταση, την επιστημονική επανάσταση. Διαβάζω για τους μύθους μας και τις φαντασιώσεις μας, πχ τη θρησκείες, το χρήμα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους νόμους μας, όλα πλάσματα της φαντασίας μας, που τα χρησιμοποιήσαμε κατά το δοκούν των εξουσιών ως συγκολλητική ουσία των κοινωνιών μας. Αυτή η "κόλλα " δεν εχει σχέση με τη βιολογία των οργανισμών. Η ισότητα, το Δίκαιο, οι εταιρείες περιορισμένης ευθύνης είναι μιας μορφής ελευθερία και πολιτικού ιδεώδες, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι κάποιο βιολογικό φαινόμενο. Η Βιολογία δεν έχει όρια, δεν ξέρει επίσης κάποια "ελευθερία". Εδώ κολλάει ιδανικά το ρητό: "η Βιολογία επιτρέπει, η Κουλτούρα (culture όπως εννοούμε τον πολιτισμό) απαγορεύει. Σκεφτείτε το.

 Κι όσο για τις κοινωνίες, λέει ο Χαραρι, λειτουργούν ιδανικά μέχρι τα 100-150 άτομα, μετά καταστρέφεται ο ιστός, οι διαφορές γιγαντώνονται και οι διαφωνίες και διχόνοιες εμποδίζουν κάθε παραγωγική διαδικασία. Αυτό που ζούμε τώρα δηλαδή.  Ο άνθρωπος του 21ου αιώνα ζει, αισθάνεται και σκέφτεται ακόμα ως κυνηγός και συλλέκτης, αλλά τρέφεται ως αγρότης. Μεγάλη διάσταση κι απόσταση μεταξύ τους. 

Και φυσικά το τσερβελο ανατινάζεται, όταν διαβάζεις για τα ιστορικά πλέον κι αδιαμφισβήτητα/αναντίρρητα δεδομένα, τι ακριβώς έγινε με τα βασίλεια των Αζτέκων και των Ίνκας και την κατάκτηση τους (κατακρεούργηση καλύτερα!) από τους (αθώους- σήμερα-του αίματος) Ισπανούς. Παγώνει το αίμα σου, όταν διαβάζεις το ψυχρό, συγνώμη αντικειμενικό ήθελα να πω, κείμενο και τη ματιά του Χαραρι πάνω στο θέμα. Το ίδιο και με τη βιολογική ανωτερότητα των προανθρώπων που γεννήθηκαν προ .000. χρόνια στην αφρικανική ήπειρο και πώς αυτή η ανωτερότητα έγινε εμπόδιο και κοινωνική κατωτερότητα στα χρόνια μετά. Κάθε φορά που τυχαίνει να διαβάζω πώς αποφάσισαν οι Ευρωπαίοι (Άγγλοι, Γάλλοι, Πορτογάλοι, Ισπανοί, λιγότερο οι Βέλγοι και Γερμανοί) να κατασκευάσουν, να δημιουργήσουν χώρες, σύνορα και ιδιοκτησίες τους στην Αφρική, κάθε φορά, μου έρχεται η ίδια σκέψη: πότε θα εκδικηθούν άραγε αυτοί; Πότε θα τιμωρηθεί αυτή η Ευρώπη; 

Σε ένα γραφείο, σε μια βιβλιοθήκη, σε ένα κλαμπ πλουσίων, μορφωμένων, σπουδαγμένων, επιτυχημένων, πλουσίων φεουδαρχών, με ένα χάρακα, με κουβεντουλα και κονιάκ, "αποφάσισαν και διέταξαν" την τύχη εκατομμυρίων ανθρώπων, αγνοώντας στοιχειώδεις κανόνες γεωγραφίας, κοινωνικής οικονομίας μεταξύ των, αδιαφορώντας πλήρως για τις τοπικές τους συνήθειες, τρόπο ζωής, κανόνες και νόμους τους, από το Λονδίνο επέβαλλαν στη μέση του Κιλιμάντζαρο το πώς θα ζουν εκεί οι άνθρωποι. 

Ποιο οργανικό πλάσμα σ' αυτόν τον πλανήτη έχει κάνει κάτι αντίστοιχο ποτέ; Με βάση αυτά που ξέρουμε μέχρι τώρα. 

Δεν περιγράφω άλλο, πάρτε το βιβλίο, διαβάστε. Δύο τινά: ή αλλάζει πολλά μέσα σας ή απλά επιβεβαιώνει αυτά που πιθανόν να αισθανόμαστε για το ότι "κάτι δεν πάει καλά τα τελευταία 2-3 χιλιάδες τελευταία χρόνια".

ΥΣ1 εγώ είμαι στη μέση του δεύτερου βιβλίου του, της συνέχειας του Σάπιενς, που το ονόμασε Deus. 

ΥΣ2 και μερικές κόφτες προτάσεις (προς θεού, όχι τσιτατα) που μου άρεσαν: "η Εξέλιξη δε γνωρίζει κάποια πρόθεση" ή "γνωστική ασυμφωνία, το γνωστό και ως cognitive dissonance " ή "η Ιστορία δεν είναι δίκαιη", με την έννοια οι έννοιες είναι ασύμβατες, όχι το πώς γράφεται η Ιστορία, αλλά η έννοια των ιστοριών γεγονότων δεν έχουν να κάνουν με κάποιας μορφής "Δικαιοσύνη" ή Fairness, που λένε το χωριό μου. 

Και φυσικά, το (φυσικό): "ο,τι είναι δυνατό κι ενδεχόμενο (πιθανό να συμβεί), είναι κι εξ'ορισμού "φυσικό", εννοώντας βιολογικά αποδεκτό/αναγνωρίσιμο.