Για να τα πάρουμε τα πράγματα με το όνομα τους. Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική.
Στο λεξικό Τριανταφυλλίδη
λέει, ειρωνεία (με εί) σημαίνει:
1) περιφρονητικός ή υποτιμητικός αστεϊσμός, εμπαιγμός, χλευασμός ή σαρκασμός σε βάρος άλλου τον οποίο εκφράζει κάποιος με τη διατύπωση μιας γνώμης ή με την έκφραση ενός συναισθήματος διαφορετικών ή αντίθετων από αυτό που νομίζει ή αισθάνεται.
Η ειρωνεία μπορεί να είναι λεπτή, διακριτική, δεικτική, αμείλικτη, πικρή.
2) σχήμα λόγου κατά το οποίο ένας ομιλητής χρησιμοποιεί λέξεις ή φράσεις με περιεχόμενο εντελώς αντίθετο από αυτό που εννοεί, για να χλευάσει ή να περιπαίξει, να ψέξει, να εκφράσει έντονη αγανάκτηση.
Εδώ έχουμε την τραγική ειρωνεία, την ειρωνεία της τύχης, τη σωκρατική ειρωνεία.
Για να μην τα μπερδεύουμε, η ειρωνεία έχει κάτι πολυδιάστατο μέσα της. Καταρχήν είναι η ίδια λέξη, που εφευρέθηκε κάποτε σε αρχαία ελληνικά στόματα και μεταφέρθηκε ατόφια με την ίδια ακριβώς γραμματική απόδοση πιθανότατα πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια. Η ελληνική λέξη αυτή μεταφράστηκε σε όλες τις χώρες και στις περισσότερες γνωστές γλώσσες με σχεδόν τον ίδιο τρόπο. Χωρίς εψιλον-γιωτα εμπρός, μόνο το Ι. (το γιατί έγινε αυτό, είναι άλλη, μεγάλη κουβέντα!)
αγγλικά : irony (en)
γαλλικά : ironie (fr)
ισπανικά : ironía (es)
ιταλικά : ironia (it)
ουγγρικά : irόnia (hu)
πολωνικά : ironia (pl)
πορτογαλικά : ironia (pt)
ρουμανικά : ironie (ro)
σουηδικά : ironi (sv)
τσεχικά : ironie (cs)
Η έκφραση της προϋποθέτει, όπως όλες οι ρητορείες, έναν πομπό κι ένα δέκτη. Ο πομπός θα εκφέρει ένα σήμα, θες πες το διφορούμενο, διττό, αλλοπρόσαλο,πάντως όχι ευθύ. Εκεί που γίνεται η διαφορά είναι πάντα στο Δέκτη. Αυτός ερμηνεύει το σήμα όπως νομίζει κι όπως μπορεί.
Αν είναι φοβικός ο δέκτης, προφανώς θα το εισπράξει ως επίθεση, χλευασμό, κακόβουλη θέση. Είναι η δυσκολία στο να αισθανθεί ή να αντιληφθεί ο δέκτης κάτι ως ουδέτερο, όταν ήδη έχει σχηματίσει μια προερμηνεια στο μυαλό του. Η ειρωνεία ως σχήμα το βραχυκυκλωνει, το φέρνει στην αμηχανία.
Όταν γίνεται με λεπτότητα, όπως λέει ο Κριαράς, μπορεί να διδάξει, βλέπε Σωκρατική μέθοδος. Όταν βάφεται με τα χρώματα του πολέμου, θα γίνει όντως πικρόχολη, με σκοπό να τραυματίσει, να θίξει, να προσβάλλει. Δεν είναι όμως ο αυτοσκοπός της.
Αυτό που θαυμάζω είναι ότι λίγοι προφανώς θα ξέρουν ότι η ειρωνεία ξεκίνησε από τα αναλόγια και το βήμα ενός ομιλητή κι όχι από απλές συζητήσεις, μεταξύ δύο μερών. Δεν ήταν ανάγκη του ενός να επιτεθεί στον άλλον, δεν προέκυψε η ειρωνεία τυχαία. Η ειρωνεία είναι δουλεμενη μορφή, φιλοσοφημένα δομικό υλικό μιας δισδιάστατης ή και πολυδιάστατης επεξήγησης, ώστε να τονιστεί η σημασία του σημείο που δεν αναφέρεται. Είναι καλλιτεχνικό εργαλείο, εμπεδώθηκε στα αρχαία ελληνικά θέατρα, "η ειρωνεία της Τύχης", ο τραγικός ήρωας κινείται και λειτουργεί, μη γνωρίζοντας ότι όλοι οι άλλοι (το κοινό) ήδη γνωρίζουν την Τύχη /τη Μοίρα του. Ο Σωκράτης ήθελε μέσω της ειρωνείας του να αφήσει το συζητητη να φτάσει στο σημείο μόνος του, μη δίνοντας του μασημένη τροφή, αλλά υπονοώντας το μη-αναφερόμενο.
Για να το πάμε στο αλλοδαπό:
In Wikipedia stellt sich klipp und klar, Ironie ist eine rhetorische Figur. Rhetorisch, wie die meisten wissen, bedeutet selbstbeantwortend, wie eine rhetorische Frage. Ein Redner, ein Referent ist ein Rhetoriker. Er benutzt die Ironie, als Werkzeug, als Einstellung in der Zweideutigkeit. Der Empfänger, je nach geistigen Vermögen, kann die Ironie unterschiedlich interpretieren. Mal als Angriff mal didaktisch mal unverstandenes Zeug. Der Sender mit seiner hohen Verantwortung sollte genau vergewissern, dass diese Figur nur als keine fiese Figur registriert wird.
Sokrates zum Beispiel. So Wikipedia:
"...Sokrates bezeichnete die Gesprächsführung als Hebammenkunst (Mαιευτική). Die sokratische Ironie ist allerdings eine Fehlinterpretation von außen, z. B. aus Sicht des Alkibiades in Platons Symposion, und keine Beschreibung von Sokrates’ wahrer Einstellung. Tatsächlich verstellte sich Sokrates nicht; er war von seinem Nichtwissen überzeugt......."
Er wusste, dass er nix wusste. Wieso könnte seine Ironie aggressiv sein? Sei schlau, stell dich dumm! Er war nur schlau, nicht arrogant, seine Ironie war nur ein sich selbst bloßstellen, eine Enthüllung. Er war das Publikum, der etwas mehr wusste über den Gegenüberstehenden, den tragischen dennoch ignoranten Held.
Und was ist mit der Selbstironie? Ist es nicht eine Art von Selbstkritik und Selbstreflexion? Eine überzeugende Selbstinterview, abgesehen von beschönigten Bildern und trügerischen Ausreden. Ein Tête-à-Tête in mir, mein Mittelhirn gegen mein Endhirn. Die endlose Spiegelung bis zu der letzten Unterteilung der Hirnrinde. Selbstironie setzt gewiss etliche Eigenschaften voraus, zB Enthemmung und Unbefangenheit. Nur dann könnte heilsam und erlösend wirken.
Νομίζω αφού προσπάθησα να ξεκαθαρίσω μέσα μου αυτό το έπος "Ειρωνεία", τώρα είναι πολύ πιο εύκολο να περάσω στο Σαρκασμό. Sarkasmus, Sarka=Fleisch, Zerfleischen, gegenseitig Zerlegen.
Der Sarkasmus ist übel, toxisch, ein Gift für die Beziehung, jeder Beziehung. Familie, Ehe, Freundschaft, Kameradschaft.
Zum Teil ist es ein passives/aggressives Mittel, das keineswegs von dem Zweck geheiligt werden dürfte. Der Sarkastiker ist ein bitterer Mensch, ein alter mieser Peter, seine Waffen sind rücksichtslos und beissend, verlangt Blut und Rache. Er attackiert meistens unberechtigt, unverhältnismäßig. Er ist arrogant, gibt sich als "besser von Anderen", überschätzt sich, hängt mit dem Narzissmus zusammen.
Typisches Beispiel:Dr House. Er wurde verletzt, deshalb verletzt er zurück, demütigt gerne, diffamiert und diskreditiert.
Ironie ist die feine Art, Sarkasmus ist derb und grob.
Ironie ist eine zarte Ohrfeige, Sarkasmus ist eine Machete.
Ironie soll einen Denkanstoß hervorrufen, Sarkasmus stattdessen eine Schächtung.