Η μπέσα, η μπαμπέσα και η μπουγιαμπέσα

 Όχι, δεν είναι ομοιοκαταληξία λαϊκού τραγουδιού του Θανάση. Ούτε (και καλά) ευφάνταστος τίτλος σε βιβλίο του Σκαμπαρδώνη (αν και θα μπορούσε!)

Δεν είναι εξυπναδιά,δεν είναι "κάτι για να γελάσομε βρε αδερφέ!".

Θα μιλήσουμε λίγα αλβανικογαλλικά.

Ορισμοί.

Η μπέσα. Λέξη προερχόμενη από τα αλβανικά. Ιδιαίτερη γλώσσα η αλβανικη. Την κατατάσσουμε στις ινδοευρωπαϊκές, αλλά αποτελεί ξεχωριστό κλάδο, "απομονωμένη" όπως λέγεται. Είναι ασαφές το υπόβαθρο και η προέλευση της, εικάζεται ότι φέρει στοιχεία και από Μεσοποταμία αλλά και από παλαιές διαλέκτους της Βαλκανικής (πχ.ιλλυρικο ιδίωμα). (Στοιχεία από Μπαμπινιώτη και Robert Elsie/Bellifortis Text).

Η Μπέσα κατά Βικιπαίδεια αναφέρεται σε εθιμοτυπικό κώδικα τιμής, χρονολογείται στο Μεσαίωνα. Καλά τα λέει εδώ ο Σαραντάκος , επίσης κι ο Μπαμπινιώτης έχει ασχοληθεί,λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος. Η λέξη αυτή όπως και η λέξη φιλότιμο πήραν στη συλλογική μνήμη μας μια χροιά πολλή ελληνική, κάτι σαν Εθνική ταυτότητα. 

Αρχικά ήταν μια συλλογή προφορικών νόμων και κανόνων, ηθικής κυρίως φύσης, που αργότερα καταγράφτηκαν από κάποιο πρίγκηπα. Be σημαίνει όρκος. Ίσως να προέρχεται κατά το Hoffmann από το bheidho=πειθομαι/πείθω, κατά το λατινικό Fido. Αν δει κανείς όμως την ακριβή μετάφραση του fidere, σημαίνει trauen, vertrauen oder sich verlassen. Fidelis βέβαια σημαίνει ο πιστός, αλλά και ο αξιόπιστος...έτσι κι ο Μπότσαρης μεταφέρει  στο λεξικό του μπέσα=πίστη, θρησκεία.

Πού καταλήγουμε; Αν έχεις μπέσα, μπορώ να πιστεύω σε σένα, να στηριχτώ σε σένα, είσαι αξιόπιστος. Σαν την πίστη στο Ιερό, στο Ανώτερο. Δε χρειάζεται να το γράψω, ο λόγος σου (όπως και ο θείος Λόγος) αρκεί. Ο μπεσαλής είναι πρόσωπο εχέγγυο, έχει κούτελο, σφίγγει το χέρι, δίνει το λόγο του. Αυτό αρκεί.

Άμα δεν έχεις μπέσα, είσαι μπαμπέσης. Αναξιόπιστος, χωρίς αξιοπρέπεια, χωρίς φιλοτιμία. Άτιμο πράγμα η μπαμπεσιά.

"....Τον Αργυράκο βάρεσαν τον Κίτσο τον λεβέντη. Με προδοσία τον βάρεσαν με μπαμπεσιά τον φάγαν...."

Η μπαμπέσα του Παπάζογλου από το μακρινό 1934.

Μπαμπέσικα είν’ τα μάτια σου

μπαμπέσα και η καρδιά σου

μπαμπέσικα με κοίμιζες

μέσα στην αγκαλιά σου.

Ωραία πράγματα. Για να δούμε τώρα, αν κολλάει κάπου και η μπουγιαμπέσα. Bouillir βράζω μέχρι κοχλασμού, εξ'ου και το γνωστό bouillon. Εδώ όμως η μπέσα, κανονικά είναι μπαίσα, Baisse = βύθιση, πορεία προς τα κάτω, οπισθοδρόμηση . Χρησιμοποιείται και στα γερμανικά, με ακριβώς την ίδια λέξη και προφορά, στο χρηματιστήριο. 

Πάμε λοιπόν στην ποιητική αδεία της αχαλίνωτης φαντασίας. Η μπουγιαμπέσα είναι η μεταφορά του θυμικού. Βράζει, κοχλάζει το συναίσθημα και τελικά..... βυθίζεται , ψοφαει, πεθαίνει, πνίγεται. Σαν τα υλικά της σούπας. Δεν είναι καλός ο βρασμός. Εν βρασμώ ψυχής, βυθίζεται το σύμπαν. Στα βάθη των αιώνων και της σκοτεινής ύλης. Κακό πράγμα! 

Η μπέσα (με την παραδοσιακή της μορφή, αυτή που μας παραδόθηκε ως ιδιότητα τιμίων ανθρώπων) από την άλλη, έχει βέβαια κι αυτή μια βαρύτητα, μια συνέπεια κι έναν στιβαρό λόγο ύπαρξης, αλλά αυτό το ειδικό βάρος δε σε βουλιάζει. Αντίθετα σε εξυψώνει. Σε κάνει να βλέπεις τα πράγματα πιο ήρεμα. Όπως οι θρήσκοι άνθρωποι, οι πιστοί. Είτε δηλαδή πιστεύεις τυφλά στον Τραμπ και μπουκαρεις στο Καπιτώλιο είτε πιστεύεις στην επανάκτηση των Ιερών Τόπων και παίρνεις το δρόμο των σταυροφόρων είτε είσαι ο καλός μουτζαχεντίν είτε ένας πιστός Κινέζος στρατιώτης είτε ένας μοναχός Σαολίν είτε ο ακόλουθος των SS, 

είσαι ένας άνθρωπος με μπέσα.

 Όλοι αυτοί οι άνθρωποι αισθάνθηκαν ή αισθάνονται ακόμα έναν ιερό σκοπό, ακούνε ένα βαρυγδουπο λόγο ή κήρυγμα και ανακαλύπτουν την Αλήθεια. Είτε τους λες εσύ τρελούς και παλαβους κι εγκληματίες, αυτοί έχουν πειστεί με τη Λογική τους ή τους έχουν πείσει στα βαθύτερα στρώματα του μυαλού τους, ότι είναι αξιόπιστοι, ότι έχουν μια αποστολή, ένα σκοπό, ότι τους έχουν εμπιστευτεί και αυτήν την εμπιστοσύνη δεν πρέπει να την προδώσουν ποτέ. 

Τον κομμουνιστή που του έβγαζαν τα νύχια αλλά και πάλι δεν πρόδιδε κανέναν σύντροφο ούτε τα καταφύγια των άλλων, θα μπορούσε άνετα να τον κατατάξει κανείς στους μεγαλύτερους μπεσαληδες. Όπως και τον Μαφιόζο της Ομερτά, που θα "καθήσει" την ποινή του, χωρίς να καρφώσει. Γιατί έτσι είναι η μπέσα. Τον ρεμπέτη, τον φυλακισμένο που δεν "ξερασε" ποτέ, τον αντάμη, τον κοντραμπατζή, τον ασίκη τον κατιρματζή (βλ. Ο μπάρμπας μου ο Παναής), τον αντάρτη, καθένα που προέβαλλε αντίσταση σε κάθε κατεστημένο, τον Τσακιτζή, το ληστανταρτη της Ανατολής, το Ρομπέν των Δασών του Σέργουντ, πιστό σκυλί του Ριχάρδου του ΙΙΙ που κατέσφαξε κοσμο και κοσμακη, όλους αυτούς τους λέμε μπεσαληδες. Πιστεύουν σε κάτι ανώτερο, σε μια συλλογικότητα και μια κοινωνική δράση, κόντρα στους λίγους και ισχυρούς. Είναι ήρωες. Θα μείνουν στην ιστορία. Ο στρατηγός δίνει την πιο παρανοϊκή εντολή στο στρατιώτη και ξέρει ότι αυτός θα την ακολουθήσει, θα πέσει για τους πιο ηλίθιους λόγους στο πεδίο της μάχης, πιστός ως το τέλος, το μάθαμε καλά στον Α'ΠΠ. Αλλά και στο Β'ΠΠ, όλοι οι μπεσαλήδες της Γερμανίας που ήξεραν για τα κρεματόρια, για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, για τις μαζικές εκτελέσεις, σε δέκα διαφορετικές χώρες της Ευρώπης, όλοι αυτοί πίστευαν σε ένα σκοπό, σε μια ακλόνητη λογική, ότι αξίζουν το καλύτερο, ότι ο Θεός τους είχε σε μια ειδική θέση, μια ανώτερη θέση . Να μιλήσω ή να μη μιλήσω για τους πιστούς Ιουδαίους, τους κυνηγημένους αλλά πάντα με τις καλύτερες θέσεις και πόστα επί Τουρκοκρατίας. Είχαν μπέσα. Και φυσικά τα δικαιούνται όλα αυτά , καθότι είναι και ο εκλεκτός Λαός, να μην το ξεχνάμε. Ο θεος το διάλεξε (μπεσαλής και ο θεός αυτός, να τα λέμε κι αυτά!) και ο,τι γίνεται στην Παλαιστίνη εδώ και δεκαετίες, θέλημα του είναι. Ένας καπετάνιος θα ρίξει το καράβι στα βράχια και δε θα το σταματήσει κανείς, είναι όλοι οι ναυτικοί του μπεσαληδες, πιστεύουν σε αυτόν, για κάποιο λόγο είναι ο καπετάνιος, θα πουν.  Αν αντισταθούν, αν επιχειρήσουν ανταρσία, θα κινδυνεύουν με τη θανατική ποινή. Ο Πάπας  των παλαιών αιώνων έλεγε για τις άμοιρες γυναίκες, τις μαίες ή άλλες έξυπνες επιστημόνισσες ότι ήταν μάγισσες, και όλοι οι πιστοί δεν αισθάνθηκαν κάτι όταν τις έκαιγαν. Η μπέσα τους , έλεγε "πολύ καλά κάνουμε, πολύ λογικά τα λέει ο θρησκευτικός μας άρχοντας. Στηρίζεται σε μας, να μην τον απογοητεύσουμε". Οι παπάδες των καθολικών ιδρυμάτων ανά τον κόσμο έλεγαν στα αγοράκια, ό,τι γίνεται, γίνεται γιατί το θέλει ο Θεός και τα παιδιά (τα κακομοιρα) είχαν μπέσα, έτσι έμαθαν. Ο παπάς της ενορίας λέει επί άμβωνος μια θεωρία για τον Κόβιντ και εννοείται ότι οι μπεσαλήδες πιστοί είναι εχέγγυα ατομα. Και θα κοινωνήσουν και θα πάνε χωρίς μάσκα και θα φιλάνε τα χέρια του. Έχουν μπέσα, πιστεύουν, ανυψώνονται σε άλλος είδος. Δε βυθίζονται λόγω ταπεινών συναισθημάτων και δεν παρασύρονται από δειλές συμπεριφορές. 

Σε επιχείρημα εξ'αντιδιαστολής ο Μπαμπέσης είναι εκείνος που κιοτευει, που φοβάται, που κρύβεται στον εαυτό του. Πού θα φορέσει μάσκα, θα εμβολιαστεί, θα προσέξει πολύ, θα αισθανθεί την ανάγκη να κάνει κάτι άλλο, όχι το σωστό, το μπεσαλίδικο. Θα σκεφτεί την οικογένεια του, τους γονείς του και τα παιδιά του. Θα τα παρατήσει όλα για να γυρίσει πίσω στο χωριό του, αγνοώντας τον υψηλό σκοπό της Αποστολής του.  Στην τελική θα παραβιάσει τον απόλυτο Νόμο, θα φτύσει κατάμουτρα τη λογική και θα υποκύψει στις ανάγκες του, στο εξευτελιστικό συναίσθημα της επιβίωσης. Δε θα πάει στρατό, δε θα καταταχθεί (όπως τώρα στην Ουκρανία, που το σκάνε, αλλά και στη Ρωσία, αντίστοιχα). Είναι αντιρρησίας συνείδησης, γιατί απλά δεν έχει συνείδηση. Μόνο φόβο.Θα προδώσει.για να γλυτώσει, είναι Εφιάλτης και Βρούτος, Ιούδας και Κουίσλινγκ. Θα υπογράψει, θα καταδώσει, είναι ο Δοσίλογος, ο γερο-Λαδάς, η Τασσώ Καβαδία και ο Αρτέμης Μάτσας, είναι Δηλωσίας μες στη Χούντα του Μεταξά και των υπολοίπων, είναι το καρφί, είναι ο λιποτάκτης, ο ρίψασπις, ο καναγιας, ο προδότης, ο ξεφτίλας. Τιποτένιοι άνθρωποι, που βυθίζονται στα σκοτεινά και φοβισμένα τους υπόγεια ψυχής, δήθεν για να σώσουν τους άλλους. Αλλά κυρίως είναι εαυτούληδες, για τα αργύρια τα έκαναν όλα. Και με αυτά θα τους θάψουν. Μες στην μπουγιαμπέσα τους.

Μπερδευτήκατε; Κι εγώ. 

Αλλά έτσι ζω, έτσι τα γράφω.